Με αφορμή την 25ή Μαρτίου, την ημερομηνία δηλαδή, που η Εκκλησία και οι κοτζαμπάσηδες καπηλεύονται ως την έναρξη της Επαναστάσεως (άρχισε στις 22 Φεβρουαρίου από τον Υψηλάντη), αλλά και τη λαμπρή ρωσική εκστρατεία κατά της Δύσεως, αξίζουν να γίνουν μερικές αναφορές για τη λειτουργία του συστήματος.
Τα εξαγορασμένα κανάλια της λίστας Πέτσα, καταδικάζουν τη Ρωσική «εισβολή». Οι κοτζαμπάσηδες μιλάνε για παραβίαση του «Διεθνούς Δικαίου». Αναφέρουν πως η Ρωσία «δεν έχει το δικαίωμα» να «εισβάλει» στην Ουκρανία. Μιλάνε για «καταπάτηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων». Τονίζουν με έμφαση τα «εγκλήματα» κατά της «Δημοκρατίας». Παρουσιάζουν δραματικές εικόνες από «γυναίκες και παιδιά». Δεν χρειάζονται παραπομπές, είναι παντού. Αυτά τα σχόλια δίνουν μια ερμηνεία του συστήματος: το κατεστημένο χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο του Φιλελευθερισμού. Πιστεύει στα Ανθρώπινα Δικαιώματα θεωρώντας τα παγκόσμια. Δίνει έμφαση στον ατομικισμό και στη νομική κατοχύρωση του. Θεωρεί την ελευθερία ως ύψιστο αγαθό και αποσκοπεί στο «Κράτος Δικαίου». Το κράτος, συμπεριφέρεται με βάση τους νόμους και τα δικαιώματα. Αυτό γίνεται και στην εσωτερική και στην εξωτερική πολιτική. Δίνει έμφαση σε ινστιτούτα όπως ο ΟΗΕ, η ΕΕ, το ΝΑΤΟ και ο Π.Ο.Υ. Θεωρεί ότι η «διατήρηση της ειρήνης» και του status quo είναι καθήκον κάθε κράτους. Πιστεύει, ότι η αυξημένη οικονομική συνεργασία και αλληλεξάρτηση, αποκλείει τον πόλεμο. Ποιος θα πολεμήσει κάποιον που συνεισφέρει στην ευημερία του;
Αυτή είναι συνοπτικά η οπτική του φιλελευθερισμού (Freeden, Sargent & Stears, 2015; Heywood, 2017; Mcnaughton & Kelly, 2017)
Θεωρία: προσέγγιση και περιορισμοί
Ο άνθρωπος, έχει την ψυχολογική ανάγκη να ερμηνεύσει το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, χρειάζεται να χρησιμοποιεί θεωρίες. Οι θεωρίες είναι είτε αφαιρετικές, είτε επαγωγικές. Πρέπει να δημιουργούνται όσο πιο αντικειμενικά και ψυχρά γίνεται. Καμία θεωρία δεν μπορεί να ερμηνεύσει τα πάντα, ούτε μπορεί να επιβεβαιωθεί 100% (Lieberman, 1993). Είναι μια οπτική και τίποτα παραπάνω. Είναι σαν να φοράει κάποιος διαφορετικά γυαλιά. Όμως, υπάρχουν ποιοτικές διαφορές. Η θεωρία δεν είναι δόγμα.
Το ίδιο συναντάει κανείς και στη θεωρία της εξελίξεως του Δαρβίνου. Σίγουρα, η θεωρία αυτή μπορεί εύκολα να επιβεβαιωθεί στη φύση: η συγκριτική ανατομία στηρίζει αρκετές ερμηνείες της θεωρίας. Όμως, υπάρχουν πάρα πολλά κενά που η εξελικτική θεωρία δεν καλύπτει και δεν πρόκειται να το κάνει.
Η γενετική ουσιαστικά δεν υπήρχε όταν ο Δαρβίνος έβγαλε το περίφημο βιβλίο του. Ούτε γνώριζε με ακρίβεια την ηλικία της γης – στοιχείο θεμέλιο για την ανάλυση της γεωλογίας και των ειδών (Buss, 2019).
Σύμφωνα μάλιστα με τον Πόπερ (2002), ο Δαρβίνος δεν δημιούργησε καν θεωρία, διότι η τελευταία ορίζεται ως ένας νόμος/κανόνας, που παρέχει τη δυνατότητα να αμφισβητηθεί, όπως η θεωρία της σχετικότητας. Το σχόλιο του Πόπερ είναι μεν σωστό, αλλά ίσως υποτιμά αρκετά τη θεωρία της εξελίξεως. Όπως και να έχει, είναι φανερό πως η θεωρία του Δαρβίνου, εξηγεί κάποια πράγματα αλλά όχι όλα.
Έτσι λειτουργούν και οι ψυχολογικές θεωρίες. Ο Φρόυντ δεν παρέχει καμία μορφή πειράματος για τα συμπεράσματα του. Ούτε η γενετική είχε αναπτυχθεί σε υψηλά επίπεδα όταν έγραφε τα έργα του. Από την άλλη, ο Συμπεριφορισμός δημιούργησε τα συμπεράσματα του αποκλειστικά και μόνο μέσω επαγωγικών πειραμάτων. Άρα είναι καθαρά επιστημονικός. Αγνόησε όμως τη νευρολογική δραστηριότητα του εγκεφάλου και τον συναισθηματικό κόσμο που ίσως δεν μπορεί να μετρηθεί πειραματικά τόσο εύκολα (Heiden & Hersen, 1999). Όμως, έχει πολλά να προσφέρει.
Η νευροψυχολογία και η βιοψυχολογία, μελετούν συστηματικά τη δραστηριότητα του εγκεφάλου με καθαρά επιστημονική προσέγγιση. Όμως, όπως γράφει ο Γιούνγκ (2019), το πείραμα, όπως κάθε μέθοδος, δεν μπορεί να τα εξηγήσει όλα.
Έτσι λοιπόν και στο ερώτημα, πως λειτουργεί το Διεθνές Σύστημα, πρέπει να χρησιμοποιηθούν θεωρίες. Όμως, σε αντίθεση με την ψυχολογία και την χημεία, αυτή η ανάλυση δεν μπορεί να είναι πειραματική. Η πολιτική και η ιστορία δεν παρέχουν ομάδες ελέγχου.
Δεν μπορεί κάποιος να επιτεθεί κατά της Ρωσίας με πυρηνικά, έτσι ώστε να μελετήσει πειραματικά το πως θα αντιδρούσε η χώρα και πιο θα ήταν το μέγεθος της καταστροφής.
Το ερώτημα είναι όντως πειραματικό, αλλά δεν είναι εφικτό. Οπότε, θα πρέπει να ερμηνεύσει το παρελθόν ώστε να κάνει κάποιες υποθέσεις.
Η Αρχιτεκτονική του Συστήματος και η Βία ως Θεμέλιο της Επιβίωσης.
Πρώτον, το σύστημα είναι άναρχο (Mearsheimer, 2014) . Όχι με την έννοια της πολιτικής αναρχίας αλλά ως αντίθεση της ιεραρχίας. Δεν υπάρχει κάποιος θεσμός πάνω από τα κράτη έτσι ώστε να τα περιορίζει. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο και προκάλεσαν 200.000 εκτοπίσεις – το 1/3 του πληθυσμού – η Ελλάδα και η Κύπρος δεν μπορούσαν να καλέσουν το εκατό. Διότι, πολύ απλά, δεν υπάρχει. Εάν αύριο η Ελλάδα αποφασίσει να αφανίσει τα Σκόπια, οι Σλάβοι θα πρέπει να παρακαλέσουν τις ΗΠΑ για να διατηρήσουν την ύπαρξη τους.
Έτσι λοιπόν και οι Ουκρανοί σήμερα, δεν μπορούν να απευθυνθούν σε κάποιον ανώτερο οργανισμό από τα κράτη, διότι δεν υπάρχει. Απουσιάζει η ύπαρξη ενός θεσμού πάνω από τα κράτη. Άρα, η έλλειψη ανώτερης αρχής σημαίνει αναρχία.
Δεύτερον, όλα τα κράτη έχουν στρατιωτική δύναμη. Κάποια είναι υπερβολικά φονικά, όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Άλλα, είναι αρκετά αδύναμα και άλλα ενδιάμεσα (Waltz, 2011).
Επί παραδείγματι, σύμφωνα με το Globalfirepower.com, η Ελλάδα έχει τον 27ο στρατό στον κόσμο, ενώ οι βάρβαροι των Σκοπίων είναι στη θέση 135. Η Ελλάδα έχει 130.000 στελέχη, ενώ οι Σλάβοι έχουν 7.500. Η Ελλάδα έχει 633 αεροπλάνα ενώ αυτοί μόλις 20. Συνολικά, η Ελλάδα έχει 1243 άρματα, οι άλλοι μόλις 10. Η διαφορά είναι τεράστια, αλλά το επιχείρημα είναι ορθό. Μπορεί να έχουν μόνο 10, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν καθόλου δύναμη.
Το ίδιο ισχύει και για την Ουκρανία: αν και ήδη το 40% της Ουκρανίας πέρασε υπό Ρωσικό έλεγχο, οι Ουκρανοί έχουν έναν στρατό χαμηλού επιπέδου και προβάλλουν μέτρια αντίσταση. Έχουν ήδη χάσει, όμως υπάρχουν κάποιες μικρές ικανότητες.
Τρίτον, είναι αδύνατον να γνωρίζει κάποιος τις προθέσεις των αρχηγών. Αυτό θα γινόταν μόνο μέσω αναλυτικών ψυχολογικών συνεδριών με τη χρήση ψυχομετρικών εργαλείων, κάτι που φυσικά δεν πρόκειται να δεχθεί κανένας. Ακόμα και αν γινόταν, πάλι είναι αδύνατον να γνωρίζει κανείς το μέλλον. Ποιος γνωρίζει τη μελλοντική ηγεσία της Τουρκίας σε 60 χρόνια; Το μόνο που μπορεί κάποιος να ξέρει, είναι οι υλικές πραγματικότητες, όπως ο αριθμός των αεροπλάνων και των αρμάτων μάχης. Αυτή η γνώση όμως δεν δείχνει πρόθεση. Όποιος οπλοφορεί δεν σημαίνει ότι θα σκοτώσει.
Τέταρτον, ο βασικότερος σκοπός κάθε κράτους είναι η επιβίωση. Χωρίς επιβίωση, δεν μπορεί να υπάρξει ευημερία, διασκέδαση, υπηρεσίες, ασφάλεια (Mearsheimer, 2019).
Πέμπτον, τα κράτη προσπαθούν να συμπεριφερθούν με βάση τη λογική. Αυτό σημαίνει, ότι αποσκοπούν στο συμφέρον τους με μια «σωστή» συμπεριφορά. Το τι θεωρεί ο καθένας λογικό, ποικίλει. Πάντως, η πλειοψηφία των κρατών (με μέγιστη εξαίρεση τους κοτζαμπάσηδες της Ελλάδος), χρησιμοποιούν κάποια μορφή λογικής.
Η εισβολή της Ναζιστικής Γερμανίας κατά της Σοβιετικής Ενώσεως, ήταν βασισμένη στη λογική; Ή μήπως ήταν παράλογη; Ο Σοβιετικός Στρατός είχε αντιμετωπίσει τεράστιες δυσκολίες κατά της μικρής Φινλανδίας. Ο Στάλιν είχε εκτελέσει τους περισσότερους έμπειρους στρατηγούς του. Ο Ναζιστικός Στρατός ήταν ο ισχυρότερος στον πλανήτη.
Άρα, η απόφαση δεν ήταν τόσο παράλογη. Η Γερμανία έχασε τον πόλεμο λόγω του κακού ανεφοδιασμού και του ανόητου σχεδίου να χωρίσει τον στρατό σε τρία μέρη. Εν κατακλείδι, μπορεί μια λογική απόφαση να καταλήξει είτε σε νίκη είτε σε τραγωδία.
Έκτον, αφού λοιπόν το σύστημα είναι άναρχο γεμάτο από κράτη με στρατιωτική δύναμη που αποσκοπούν στο συμφέρον τους, το σύστημα είναι ένα περιβάλλον αυτοβοήθειας. Το κράτος θα βοηθήσει τον εαυτό του και κανένας άλλος.
Έβδομον, από τη στιγμή που το κράτος θέλει να επιβιώσει μέσα σε ένα άναρχο σύστημα αυτοβοήθειας, πρέπει να αυξήσει την ισχύ του. Η δύναμη εξασφαλίζει την επιβίωση. Όσο περισσότερη δύναμη έχει ένα κράτος – όπως και ένας άνθρωπος – τόσο μεγαλύτερη η ασφάλεια του.
Λογικά, αποκλείεται αύριο το Τατζικιστάν να εισβάλει κατά της Κίνας. Η Κίνα είναι ένας τεράστιος δράκος μπροστά στο μικρό και αδύναμο Τατζικιστάν.
Το ίδιο ισχύει και στο έγκλημα στην κοινωνία γενικότερα. Έτσι, σπάνια γίνονται επιθέσεις λαθρομεταναστών κατά ψηλών και γεροδεμένων δασκάλων πολεμικών τεχνών. Ορμάνε όμως σε αδύναμες γυναίκες για δύο λόγους: αρχικά επειδή είναι εκ φύσεως μισογύνηδες και έπειτα, επειδή οι γυναίκες είναι μυϊκά πιο αδύναμες από τους άνδρες. Άρα, η δύναμη είναι αποτροπή.
Όγδοον, επειδή κανένα κράτος δεν έχει απόλυτη επάρκεια σε τρόφιμα και ενέργεια, πρέπει να εκμεταλλεύεται άλλα κράτη που είναι πιο αδύναμα. Όπως λοιπόν το λιοντάρι κοιμάται είκοσι ώρες την ημέρα και ξυπνάει μόνο για να κατασπαράξει άλλα ζώα, έτσι και το ισχυρό κράτος πρέπει να καταστρέφει και να ρουφάει όσο περισσότερο μπορεί τους εχθρούς του.
Ένατον, όλες οι κοινωνίες ενώνονται μέσω του πατριωτισμού (Tamir, 2020; Smith, 2010). Είτε αυτός ονομάζεται «κομμουνισμός» όπως στην Κίνα και το Βιετνάμ, είτε «δημοκρατία» όπως στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πατριωτισμός είναι το θεμέλιο της κοινωνίας.
Το Βιετνάμ, πολέμησε τους Γάλλους, τους Αμερικάνους και τους (κομμουνιστές) Κινέζους, ταξικά και ιδεολογικά; Ή μήπως επειδή είναι εθνικιστές και απλώς ονομάζονται κομμουνιστές; Μάλλον το δεύτερο. Άρα, ο πατριωτισμός είναι ένστικτο, όχι ιδεολογία.
Δέκατον, ότι ενώνει την κοινωνία είναι καλό. Ότι διαιρεί την κοινωνία είναι κακό. Θεμέλια που ενώνουν την κοινωνία είναι η γλώσσα, η φιλοσοφία στην αθεϊστική Κίνα, οι θρησκείες στις σημιτικές κοινωνίες και στη Βόρεια Ευρώπη, τα κοινά έθιμα και η οικογενειακή παράδοση.
Υπάρχουν και άλλα στοιχεία όμως που φέρνουν την κοινωνία κοντά και είναι απαραίτητα: ο φόβος, η ύπαρξη εχθρών, το συλλογικό αίσθημα και η στρατιωτική πειθαρχία.
Η ένωση μπορεί να επιτευχθεί με δύο γενικούς τρόπους.
Α) Η ολοκληρωτική καταστροφή και καταστολή των εχθρών που διαιρούν την κοινωνία.
Π.χ. τα κόμματα, οι ηλίθιοι που μιλάνε για «εμβολιαστές» και «αντιεμβολιαστές», η ανούσια διαίρεση «αριστερών» και «Δεξιών» σε ένα σύστημα που η ιδεολογία έχει πεθάνει (Huntington, 2021). Οι Σταλινικές εκκαθαρίσεις επίσης αφάνισαν εκατομμύρια «ταξικών εχθρών», ξένων μειονοτήτων, χριστιανών, μουσουλμάνων, εβραίων και αντιεπαναστατών. Έτσι, ο σύντροφος Στάλιν δεν άφησε πιθανούς συνεργάτες με τους εχθρούς.
Β) Η προσάρτηση ενός ποσοστού του εχθρού και η εκκαθάριση όσων διαφωνούν. Επί παραδείγματι, όσοι καθηγητές Πανεπιστημίου ή δημοσιογράφοι ταχθούν υπέρ της ένωσης της κοινωνίας, δεν θα εκτελεστούν, αλλά θα είναι μια ζωή ύποπτοι για τη διαγωγή τους. Όσοι δεν είναι υπέρ της ενώσεως, τότε η κοινωνία πρέπει να τους τιμωρήσει, όπως έκανε ο σύντροφος Μάο στην Κίνα, σκοτώνοντας εκατομμύρια γιατρούς, καθηγητές πανεπιστημίου, κομματικά στελέχη και δημοσιογράφους. Σε αντίθεση με την πρώτη προσέγγιση, η ένωση εδώ κάνει διακρίσεις, ενώ πριν, καθόλου.
Ενδέκατον, ο αμυντικός εξοπλισμός στα μάτια του εχθρού, φαίνεται ως επιθετικός. Στην Τουρκία, η αγορά των Ραφάλ έχει προκαλέσει ιδιαίτερη εντύπωση. Για πιο λόγο η Ελλάδα αγοράζει Ραφάλ; Ένας Έλληνας θα πει για αμυντικούς σκοπούς. Όμως, ένας Τούρκος αυτό το ερμηνεύει ως επιθετική κίνηση. Έτσι, υπάρχει το δίλημμα ασφαλείας.
Εν κατακλείδι, η επιβίωση σε ένα τέτοιο περιβάλλον, εξασφαλίζεται αποκλειστικά και μόνο από τη συστηματική εφαρμογή ακραίας στρατιωτικής βίας (Huntington, 2021). Όσο πιο φονικό είναι ένα κράτος, τόσο αυξάνεται και η υλική του ευημερία. Έτσι ερμηνεύεται θεωρητικά το σύστημα.
Ερμηνεία του Συστήματος με Παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες
Οι ΗΠΑ είναι άριστο παράδειγμα αυτής της θέσης. Άρχισαν ως 13 πολιτείες αφού νίκησαν κατά της Αγγλίας. Επεκτάθηκαν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό μέσω συστηματικής γενοκτονίας κατά των Ινδιάνων. Πολέμησαν κατά του Καναδά με στόχο να τον εντάξουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Άρπαξαν αγρίως εδάφη από το Μεξικό και σκότωσαν με ρατσιστική περηφάνεια τους σκουρόχρωμους πληθυσμούς.
Λόγω της παραγωγής ζάχαρης – και όχι της σκλαβιάς των μαύρων– οι ΗΠΑ έκαναν έναν τρομερό εμφύλιο πόλεμο, με απώλειες μεγαλύτερες από τον Α’ ΠΠ και τον Β’ ΠΠ μαζί. Εκεί, δεν ίσχυαν οι φλυαρίες του «δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού».
Μέσω του δόγματος Μονρόε, οι ΗΠΑ διακήρυξαν στον κόσμο πως το Δυτικό Ημισφαίριο ανήκει αποκλειστικά και μόνο στη χώρα τους. Απαγορεύεται μια χώρα του Δυτικού Ημισφαιρίου να συνάψει στρατιωτική συμμαχία με ξένη δύναμη (Davidson et al., 1990).
Επειδή λοιπόν εδραίωσαν την περιφερειακή τους ηγεμονία, οι ΗΠΑ επεκτάθηκαν στην Ασία. Συμμετείχαν στο εμπόριο ναρκωτικών της Κίνας και τους πήραν εδάφη με τη βία. Μπήκαν αγρίως στην Ιαπωνία και τη μετέτρεψαν σε οικονομικό προτεκτοράτο. Χώρες όπως οι Φιλιππίνες έγιναν επίσημα αποικίες των ΗΠΑ. Ζούσαν σε συνθήκες δουλείας τύπου Ινδίας.
Οι ΗΠΑ δεν δέχονται να υπάρξει άλλος περιφερειακός ηγεμόνας στον κόσμο. Όταν αυτό πήγε να γίνει με την Αυτοκρατορική Γερμανία, τη Ναζιστική Γερμανία και την Ιαπωνική Αυτοκρατορία, οι Ηνωμένες Πολιτείες φρόντισαν να αφανίσουν όλους αυτούς τους ανταγωνιστές και να καταστρέψουν τις χώρες τους (Mearsheimer, 2014, 2019). Απαγορεύουν τη δημιουργία ενός περιφερειακού ηγεμόνα με κάθε κόστος. Με άλλα λόγια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι «ο γαμιάς της γειτονιάς». Ακριβώς επειδή διοικούν το Δυτικό Ημισφαίριο έχουν τη δυνατότητα να εμπλέκονται σε σφαίρες επιρροής άλλων δυνάμεων.
Λόγω των πυρηνικών όπλων και της αμοιβαίας καταστροφής, οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση διατήρησαν την ύπαρξη τους μέσω της ισορροπίας του τρόμου. Μόλις όμως ο Κομμουνισμός κατέρρευσε οι ΗΠΑ επεκτάθηκαν για να κυκλώσουν τη Ρωσία και την Κίνα.
Αφανίζοντας τη Γιουγκοσλαβία με βόμβες απεμπλουτισμένου ουρανίου, οι ΗΠΑ βομβάρδισαν την Κινεζική πρεσβεία – «κατά λάθος» - δίνοντας τους το μήνυμα πως αργά ή γρήγορα έρχεται η σειρά τους.
Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες συσπειρώνουν όλες τις Ασιατικές χώρες που δεν θέλουν να έχουν μια παντοδύναμη Κίνα στα σύνορα τους. Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Ινδία, Αυστραλία, Φιλιππίνες και Μαλαισία, συνεργάζονται στενά ως προς την κύκλωση της Κίνας. Η συμπεριφορά αυτή, δεν επηρεάζεται ούτε από την νεκρή ιδεολογία, ούτε από την κουλτούρα. Ήδη, το Βιετνάμ έκανε κοινή στρατιωτική άσκηση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η συμπεριφορά του Βιετνάμ είναι ρεαλιστική και σωστή.
Φαίνεται λοιπόν, πως η θεωρία εξηγεί σε ικανοποιητικό βαθμό την κατάσταση.
Όχι, Δεν Υπάρχουν Δικαιώματα στο Διεθνές Σύστημα.
Σύμφωνα με τον Mearsheimer (2014, 2019), δεν υπάρχουν «Δικαιώματα» στο διεθνές σύστημα. Η συζήτηση περί δικαιωμάτων συγχέει την εσωτερική πολιτική με την εξωτερική. Είναι ένα νομικίστικο ερώτημα που αγνοεί την πραγματικότητα. Όπως ορίζει ο Mearsheimer, στο Διεθνές Σύστημα, «Might is Right» (η ισχύς είναι δικαίωμα).
Αυτό φυσικά, είναι παμπάλαια αλήθεια. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η Μήλος, προτού καταστραφεί από τη Δημοκρατική Αθήνα, ζήτησε απόδοση δικαιοσύνης.
Οι Αθηναίοι, απάντησαν πως η δικαιοσύνη διανέμεται αποκλειστικά και μόνο μεταξύ ισότιμων. Επίσης, τους είπαν πως ο αδύναμος πρέπει να υποφέρει και ο δυνατός πρέπει να επιβάλλεται. Έτσι, η Μήλος καταστράφηκε. Πρόκειται περί φιλοσοφίας τεραστίου επιπέδου.
Το συμπέρασμα, είναι πως το κατεστημένο χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο του φιλελευθερισμού και την προσέγγιση του. Έχει ήδη χάσει μπροστά στη δύναμη της Κίνας και της Ρωσίας. Οι χώρες που θα επιβιώσουν θα είναι οι ρεαλιστικές. Οι φιλελεύθερες θα πεθάνουν, πνιγμένες στο χάος της λαθρομεταναστεύσεως, των οικονομικών κρίσεων, της φθοράς των παραδόσεων και του εθισμού στις εφαρμογές εκφυλισμού.
Όλα αυτά, τα προκαλεί ο φιλελευθερισμός. Φωτιά και τσεκούρι στους φιλελεύθερους.
Buss, D. M. (2019). Evolutionary psychology: The new science of the mind. Routledge.
Heiden, L.A. & Hersen, M. (1999). Εισαγωγή στην Κλινική Ψυχολογία. 7ή Ελληνική Έκδοση. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα.
Davidson, J., Gienapp, W., Heyrman, C., Lytle, M., Stoff, M. (1990).Nation of Nations. New York: McGraw-Hill.
Freeden, M., Sargent, L. T., & Stears, M. (2015).The Oxford handbook of political ideologies. New York: Oxford University Press.
Heywood, A. (2017).Political ideologies: An introduction. London: Palgrave.
Huntington, S. (2021).Η Σύγκρουση των Πολιτισμών. Αθήνα: Πατάκη.
Θουκυδίδης.Ιστορία.
Jung, C. (2019).Psychological Types. New York: Must Have Books.
Lieberman, D.A. (1993). Learning: Behavior and Cognition. 2 nd Edition. California. Brooks.
Mcnaughton, N., & Kelly, R. (2017).Political Ideas for A Level: Liberalism, Conservatism, Socialism, Feminism, Anarchism. S.l.: Phillip Allan Updates.
Mearsheimer, J. (2019).The Great Dilusion: Liberal Dreams and International Realities. Yale: Yale University Press.
Mearsheimer, J. (2014).The Tragedy of Great Power Politics. New York: Norton
Popper, K. (2002).Popper: the logic of scientific discovery. London: Routledge Classics.
Smith, A. D. (2010). Nationalism: Theory, ideology, history. Polity Press.
Tamir, Y. (2020). Why Nationalism. Princeton University Press.
Waltz, K. N. (2011).Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής. Αθήνα: Ποιότητα.
